"Nędznicy"

Ponad tydzień temu wybrałem się do kina na „Nędzników” (reż. Tom Hooper, Wlk. Brytania 2012). Gdzieś obiło mi się o uszy, że niektórzy recenzenci skrytykowali ten film jako „przeżarty chrześcijaństwem”. Przeżarcie chrześcijaństwem – to jeden punkt wyjścia do mojej refleksji. Drugi… Kiedy wstawałem z fotela po obejrzeniu filmu usłyszałem jak jedna kobieta zagaiła do swojej sąsiadki – „piękny film”. Na co ta druga odparła: „hollywoodzka bajka”. To drugi punkt zaczepienia.

Nie będę relacjonował treści tego filmu. Tylko wspomnę, że głównymi bohaterami są: Jean Valjean, skazany na galery za kradzież kromki chleba i Javert, ścigający go bezlitosny inspektor policji.

Czy film jest przeżarty chrześcijaństwem? Oczywiście nie trudno odnaleźć w nim liczne odwołania do chrześcijaństwa. Przywoływane przez bohaterów imiona święte, postać katolickiego biskupa, który jest „przyczyną” nawrócenia Valjeana, słowa modlitwy wypowiadane przez bohaterów… itp. Ale jeśli by to miał być jedyny wskaźnik owego przeżarcia chrześcijaństwem, to uważam, że to zdecydowanie mało przekonujący argument. Film jest znacznie bardziej, na głębszym poziomie „przeżarty chrześcijaństwem”. Główny bohater, Valjean, jest człowiekiem, który przeżywa w swoim życiu głębokie nawrócenie. Na czym ono polega? Na tym, że człowiek ten doświadczył bezinteresownego przebaczenia. W sytuacji, gdy biskup miał prawo słusznie ukarać go za kradzież, zostało mu to wybaczone. I jeszcze dostał błogosławieństwo i „wyprawkę” na szczęśliwą drogę. Szok!!! Taka jest przebaczająca miłość Boga – przeobfita. Kiedy Valjean uświadomił to sobie, nastąpiła w nim rewolucja. W filmie nie jest to wprost powiedziane, ale od tego momentu ten człowiek stał się typem Chrystusa, czyli stał się chrześcijaninem, bo chrześcijanin to ktoś, kto żyje „jak” Jezus. Valjean, teraz pod nowym nazwiskiem, jest człowiekiem, który czyni dobro. Ale nie dlatego, że tak trzeba, że ciąży na nim kara, chore poczucie winy. Nie. On czyni dobro, bo inaczej żyć nie może, bo poznał miłość, prawdziwą, czystą miłość. Ale to co najważniejsze w jego postępowaniu to nie to, że robi jakieś tam dobro. Ale czyni Chrystusowe dobro. To znaczy, że czyni dobro kosztem siebie. W tym, co robi, daje siebie. Wybacza swoim prześladowcom. Jest w stanie tracić swój majątek, swoją pozycję, znaczenie, aby stanąć w obronie słabszych. Jest w stanie dać z siebie, przyjąć na siebie zło ludzkich relacji – zawiść, zazdrość, agresję, nienawiść, aby czynić dobrze. Bierze na siebie konsekwencje zła i stawia im tamę w ten sposób, że pozwala by to zło jego dotykało, by w nim zostało strawione i przemienione w miłość. To jest właśnie tajemnica chrześcijańskiej miłości. Miłości paschalnej, która jest miłością ukrzyżowaną, ofiarną a więc kochającą kosztem siebie.

Na przeciwnym biegunie jest Javert. To człowiek, który żyje w mentalności prawa. Jest policjantem. Ma ścigać przestępcę. Nie wierzy w to, że dawny przestępca, Valjean, mógł się nawrócić. Javert jest typem mentalności prawa, czyli życia bez Ewangelii. To co pisze św. Paweł, jak na dłoni widać w postawie Javerta. „Przez prawo jest tylko większa znajomość grzechu” (Rz 3,20). Prawo nie może wybaczyć. Dlatego Javert w pewnym momencie mówi: „ja jestem prawem; dziś się chce we mnie narodzić coś nowego, a to oznacza moją śmierć”. Tak, życie miłością, przebaczeniem, oznacza śmierć życia według prawa. Te dwie rzeczywistości do siebie nie przystają. Musi umrzeć stary człowiek, człowiek prawa, aby mógł się narodzić ktoś nowy – człowiek z wody i Ducha, czyli z przebaczającej miłości Boga. Dlatego żywot Javerta kończy się tak jak się kończy. Prawo nie daje życia!

Jeśli tak spojrzeć na te dwie kluczowe postaci to jasnym staje się, że film jest naprawdę przeżarty chrześcijaństwem. Film jest żywą narracją na temat tego jak w konkrecie życia może realizować się Ewangelia. Film jest w swym przekazie na wskroś ewangeliczny.

Dlatego w pełni rozumiem komentarz jednej z tych pań, że to hollywoodzka bajka. Rzeczywiście, dla kogoś kto nie poznał, nie doświadczył w swoim życiu mocy Ewangelii, te wydarzenia i sposób ich przeżywania przez Valjeana są jak bajka, bo są naprawdę nie z tego świata, nie ze świata odniesień nasyconych egoizmem, agresją, ale ze świata miłości przebaczającej, która jest miłością nie z tego świata (zob. J 18,36). Hollywoodzka bajka? Nie. Prawda miłości, która zdumiewa swoją wyrazistością i mocą w życiu Valjeana, powoduje że widz czuje, że po ludzku tak się nie da, że po ludzku to jest niemożliwe, dlatego można by powiedzieć, że to naiwne, bajkowe. Ale jeśli fundamentem jest Chrystus, wtedy to jest najzupełniej realne.

„Nędznicy” to bajka przeżarta chrześcijaństwem?! Nie, to narracja o miłości chrześcijańskiej, która to miłość sprawia, że to co niemożliwe, staje się możliwym. Warto obejrzeć.